آموزش آرایه های ادبی پایه هشتم + 100 مثال و نکته امتحانی

مقدمه: آرایه های ادبی پایه هشتم ترسناک هستن یا نه؟ 😅

اگر هشتمی باشی احتمالا سر کلاس ادبیات این دیالوگ رو شنیدی:

بچه ها این بیت چه آرایه ای داره؟!

و نصف کلاس یهو میخ بدن به دفترشون که چشم تو چشم دبیر نشن!

ولی واقعیتش اینه که آرایه های ادبی اگر یک بار با منطقشون اشنا بشی، از حالت هیولا در میان و تبدیل میشن به یه سری تکنیک باحال برای قشنگ تر کردن جمله ها و شعرها. تازه تو خود کتاب فارسی هشتم هم بخش های دانش ادبی دقیقا برای آموزش همین آرایه هاست؛ مثلا درس دوم روی تشبیه کار میکنه، درس سوم واج ارایی رو میگه، درس دهم جناس رو یاد میده و درس سیزدهم میره سراغ کنایه.

در راهنمای جامع پایه هشتم تو سایت دبیرستان طاها هم گفته شده که یکی از هدف های فارسی هشتم همین آموزش صنایع ادبی مقدماتیه.
پس آرایه ها یه چیز اضافی و حاشیه ای نیستن؛ جزو خود درس هستن.

لیست کامل آرایه های ادبی فارسی هشتم

طبق مقاله خیلی مفصل فرادرس درباره آرایه های فارسی هشتم و همین طور جزوه های متوسطه اول در سایت هایی مثل کلاس درس، همکلاسی و دورخیز، آرایه هایی که تو کتاب فارسی هشتم مستقیم یا غیر مستقیم باهاشون درگیر میشی ایناست:

• تشبیه و ارکان تشبیه
• کنایه
• واج ارایی
• جناس
• تناسب و مراعات نظیر
• تضاد
• تکرار
• تشخیص
• استعاره
• تلمیح
• مجاز
• حس امیزی
• متناقض نما (پارادوکس)

توی بعضی جزوه ها مثل کنکورو و مای درس هم همین ها رو برای پایه هشتم جمع کردن و کنار بعضی آرایه های پیشرفته تر مثل ترصیع و اضافه تشبیهی چند مثال از خود کتاب آوردن، ولی برای هشتم همین لیست بالا مهم تره. کنکوریو+2My Dars+2

جدول خلاصه آرایه های ادبی پایه هشتم با تعریف و مثال

این جدول بیشتر برای مرور شب امتحانه؛ بعدش میریم تک تکشون رو توضیح میدیم 👇

همین ساختار رو اگه تو ذهنت نگه داری، نصف راه رو رفتی. بریم سراغ آموزش تکیشون.

آموزش تشبیه در آرایه های ادبی پایه هشتم

تشبیه ستاره کلاس هشتمه ⭐

تعریف ساده:
یه چیز رو به یه چیز دیگه شبیه میکنیم؛ معمولا با کلمه هایی مثل مثل، مانند، چو، چون.

مثال:

• نگاهش مثل بارون اروم بود.
• معلم مثل خورشید کلاس میدرخشید.

تشبیه معمولا چهار رکن داره:

• مشبه: چیزی که داریم توصیفش میکنیم (نگاهش)
• مشبه به: چیزی که بهش تشبیه میکنیم (بارون)
• ادات تشبیه: مثل، مانند، چو
• وجه شبه: ویژگی مشترک (ارومی، نرمی و…)

تو خود کتاب فارسی هشتم، درس دوم دانش ادبی اش دقیقا ارکان تشبیه رو توضیح میده و تو کلی بیت مثال میاره.

چطور تو امتحان تشبیه رو شکار کنم؟

1. دنبال کلمه های مثل، مانند، همچون، چو بگرد.
2. ببین دو چیز هستن که به هم شبیه شدن یا نه.
3. سعی کن مشبه و مشبه به رو جدا کنی.

آموزش کنایه در آرایه های ادبی هشتم

کنایه از اون چیزهایی هست که اولش گولت میزنه 😄

تعریف:
یه جمله یا عبارت که:

• یه معنی ظاهری داره
• یه معنی اصلی و دورتر که منظور نویسنده همونه

مثال:

• میگن فلانی دستش بسته است.
  • معنی ظاهری: دستش با طناب بسته است
  • معنی کنایه ای: پول نداره، دستش تنگه
• همیشه سرش تو لاک خودشه.
  • یعنی درونگرا یا گوشه گیره، نه اینکه واقعا لاک داره!

تو درس سیزدهم فارسی هشتم، دانش ادبی اش مخصوص کنایه است و کتاب چند تا کنایه معروف و معنی واقعیشون رو توضیح داده.

ترفند تشخیص:
اگر معنی ظاهری جمله یه کم خنده دار یا غیر منطقی بود، شک کن که این کنایه است و دنبال معنی واقعی ترش بگرد.

آموزش واج ارایی برای هشتمی ها

واج ارایی اسمش شاید سخت باشه ولی کارش خیلی ساده است.

تعریف:
تکرار یه صدا (حرف یا حرکت) تو جمله یا بیت، برای اهنگ و زیبایی.

مثال:

• باد بهاری برگ بید رو بغل کرد.
  • صدای ب زیاد تکرار شده
• باران بی وقفه بر بام خانه میبارید.

تو فارسی هشتم، تو دانش ادبی درس سوم مستقیم سراغ واج ارایی میره و تو جدول ها مثال هایی از شعر های خود کتاب میاره.

چطور سریع پیداش کنیم؟

1. بلند جمله رو بخون.
2. اگر حس کردی یه صدا داره خیلی تکرار میشه، بهش دقت کن.
3. ببین اون صدا تو چند تا واژه پشت سر هم تکرار شده.

آموزش جناس در آرایه های ادبی پایه هشتم

جناس همون بازی با کلمه های هم صداست.

تعریف:
دو تا کلمه تقریبا یا کاملا هم صدا، ولی معنی هاشون فرق داره.

مثال:

• شیر را شیر میخورد.
  • شیر اول حیوان، شیر دوم نوشیدنی
• دامن دامن گل برایش برد.
  • دامن لباس / دامن به معنی مقدار زیاد

تو دانش ادبی درس دهم فارسی هشتم، جناس با مثال و تمرین مخصوص خودش اومده.

نکته امتحانی:
تو تست ها معمولا چند جفت کلمه میدن و میگن کدوم جناس است؛ فقط دنبال “تقریبا یکسان بودن صدا” ولی متفاوت بودن معنی باش.

آموزش تناسب و مراعات نظیر

تعریف:
چند تا واژه که از نظر معنی هم خانواده هستن کنار هم بیان؛ یعنی تو یه فضا و موضوع قرار میگیرن.

مثال:

• کتاب و دفتر و کیف و مداد روی میز بود.
• صبح و ظهر و شب درس میخونم.

هر چهار تاش مربوط به مدرسه است، یا هر سه تاش مربوط به زمان روز.

کلک:
اگر چند واژه کنار هم دیدی که میشد تو یه دسته بذاریشون (اعضای بدن، وسایل مدرسه، اجزای طبیعت و…) به احتمال زیاد اونجا مراعات نظیر داریم.

آموزش تضاد در ادبیات هشتم

این یکی از راحت ترین هاست.

تعریف:
کنار هم قرار گرفتن دو واژه با معنی مخالف.

مثال:

• از تاریکی ها گذشتیم تا به روشنایی رسیدیم.
• غم و شادی دو روی یک سکه هستن.

تو تمرین های گاما و جزوه های کنکورو برای تضاد کلی تست دادن که راحت یاد بگیری.

آموزش تکرار برای پایه هشتم

تعریف:
وقتی یک کلمه یا عبارت تو جمله یا بیت چند بار تکرار میشه، آرایه تکرار داریم.

مثال:

• میخوام، میخوام، میخوام موفق بشم.
• خدا خدا میکرد امتحان عقب بیفته.

تکرار معمولا برای تاکید یا اهنگ استفاده میشه.

آموزش تشخیص (جان بخشی)

تعریف:
دادن کار و حس انسان به چیز های بی جان یا حتی حیوانات.

مثال:

• ساعت دیواری بهم اخم میکرد.
• شهر بعد از باران لبخند زد.

توی جزوه های آرایه متوسطه اول مثل دورخیز و همکلاسی کلی مثال برای تشخیص اومده.

آموزش استعاره در آرایه های ادبی هشتم

استعاره نسخه پنهان تشبیهه.

تعریف:
یه تشبیه که توش یا مشبه یا مشبه به حذف شده و دیگه مثل و مانند نمیبینیم.

مثال:

• کلاس امروز اتیش بود.
  • منظور این نیست واقعا اتیش گرفته؛ یعنی خیلی شلوغ یا پرهیجان بود.
• موج کلاس دست از سر معلم برنمیداشت.
  • موج استعاره از دانش اموزهاست.

اگر دیدی یک جمله ظاهرا از نظر واقعی درست نیست، ولی میشه پشتش یک تشبیه تصور کرد، احتمالا با استعاره طرفی.

آموزش تلمیح برای هشتمی ها

این آرایه بیشتر تو شعرهای مذهبی و ادبیات انقلاب که تو فارسی هشتم هست دیده میشه.

تعریف:
اشاره غیر مستقیم به یک داستان، افسانه، ایه، حدیث، رویداد تاریخی و… بدون اینکه اسمش رو مستقیم بگه.

مثال مشهور:

• یوسف گم گشته باز اید به کنعان غم مخور
  • اشاره به داستان حضرت یوسف

تو درس های مربوط به ادبیات انقلاب و شعرهای مذهبی فارسی هشتم، تلمیح زیاد دیده میشه و تو فرادرس بیت به بیت مشخص کردن.

آموزش مجاز در آرایه های ادبی پایه هشتم

تعریف:
یک واژه به جای چیزی که باهاش رابطه نزدیک داره به کار میره (مثلا ظرف به جای مظروف، مکان به جای ساکن ها و…).

مثال:

• امروز مدرسه تصمیم گرفت جشن بگیره.
  • مدرسه یعنی مدیر و معاون و مسئول ها، نه خود ساختمان.
• ایران در جام جهانی حماسه ساخت.
  • ایران یعنی تیم ملی ایران.

فرقش با کنایه اینه که اینجا معنی دورتر همون معنی اصلیه، نه اینکه شوخی ظاهری داشته باشیم.

آموزش حس امیزی در ادبیات هشتم

حس امیزی آرایه خوشگل و هنریه 🌈

تعریف:
قاطی شدن دو حس مختلف (دیدن، شنیدن، چشیدن، بویدن، لمس کردن) تو یه عبارت.

مثال:

• صدای گرمش دل سردم رو اروم کرد.
  • صدا مربوط به شنوایی، گرم مربوط به لامسه
• بوی شیرین خاطره های کودکی.

تو جدول کامل آرایه های فارسی هشتم تو فرادرس، برای حس امیزی چند تا مثال قشنگ از خود کتاب آوردن.

آموزش متناقض نما (پارادوکس)

تعریف:
دو چیز ظاهرا متضاد رو تو یک عبارت میاریم اما با هم معنی جالبی میسازن.

مثال:

• سکوت شلوغ کلاس طاقت فرسا بود.
• شکست شیرین باعث شد دفعه بعد قوی تر بشیم.

این آرایه نسبت به بقیه تو هشتم کمتر میاد، ولی تو بعضی جزوه ها و جدول های آرایه به عنوان یک مورد پیشرفته تر کنار بقیه گذاشته میشه.

چطور آرایه های ادبی هشتم رو برای امتحان جمع کنیم؟

اینجا چند حرکت هوشمندانه برای نمره خوب گرفتن تو بخش آرایه ها:

1. درس رو مثل نقشه ببین
   تو فارسی هشتم، خود کتاب تو چند درس دانش ادبی جدا داره (تشبیه، واج ارایی، جناس، کنایه). اول این درس ها رو با دقت بخون، بعد برو سراغ شعرها.
2. نمونه سوال و جزوه ببین
   • فرادرس: مقاله مفصل «تمام آرایه های ادبی فارسی هشتم» با جدول و تمرین تستی
   • گاما: درسنامه تمام آرایه های ادبیات فارسی کلاس هشتم
   • دورخیز و همکلاسی: جزوه های نکات ادبی و آرایه های متوسطه اول
3. خود کتاب رو داشته باش
   اگر کتاب همراهت نیست، نسخه پی دی اف فارسی هشتم رو میتونی از سایت هایی مثل دانشچی دانلود کنی تا هر وقت خواستی آرایه های داخل شعرها رو خط به خط علامت بزنی.
4. برنامه ریزی برای فارسی هشتم
   تو سایت دبیرستان طاها یه مقاله خیلی کامل هست به اسم راهنمای جامع پایه هشتم که تو بخش فارسی هشتم، دقیقا میگه این درس چه هدف هایی داره و چطور باید براش برنامه ریزی کنی.
   برای اینکه وقت خوندن آرایه ها رو بین بقیه درس ها خوب تقسیم کنی، مقاله راهنمای جامع برنامه ریزی درسی برای دانش اموزان هم خیلی میتونه کمکت کنه.
5. از هوش مصنوعی درست استفاده کن
   اگه خواستی با هوش مصنوعی تمرین کنی، تو هوش مصنوعی برای دانش اموزان و راهنمای DeepSeek برای دانش اموزان توضیح دادن چطور سوال درست بپرسی و از هوش مصنوعی برای فهمیدن آرایه ها کمک بگیری، نه برای تقلب.
6. نگاه بلند مدت به ادبیات داشته باش
   اگر حس میکنی از ادبیات و این بحث های قشنگ مثل آرایه ها خوشت میاد، بد نیست نیم نگاهی هم به راهنمای رشته علوم انسانی و راهنمای کامل هدایت تحصیلی بندازی تا کم کم برای انتخاب رشته نهم تصویر روشنی داشته باشی.

سوالات متداول درباره آموزش آرایه های ادبی پایه هشتم

1. دقیقا چه آرایه هایی تو کتاب فارسی هشتم مهم ترن؟

طبق فرادرس و چند تا جزوه قوی، مهم ترین آرایه هایی که تو درس ها و دانش ادبی هشتم مستقیم روشون کار میشه ایناست: تشبیه، کنایه، واج ارایی، جناس، تناسب، تضاد، تکرار، تشخیص، استعاره و تلمیح. مجاز، حس امیزی و متناقض نما هم تو بعضی بیت ها و جدول های جمع بندی دیده میشن.

2. از بین این همه آرایه، کدوم ها بیشتر تو امتحان میان؟

معمولا تشبیه، جناس، کنایه، واج ارایی، تناسب و تضاد از همه پر سوال ترن، چون هم تو دانش ادبی درس ها اومدن هم تو شعرها تکرار میشن. حس امیزی و متناقض نما معمولا کمتر میان ولی تو آزمون های تیزهوشان و امتحان های تشریحی دبیر ممکنه ببینیشون.

3. فرق تشبیه و استعاره رو چطور یادم بمونه؟

• اگر مثل، مانند، چو و… دیدی و هر دو طرف تشبیه حضور داشتن → تشبیه
• اگر مثل و مانند نبود و یکی از طرف ها حذف شده بود و جمله یه کم غیر واقعی بود → استعاره

مثلا:

• صورتش مثل ماه بود → تشبیه
• ماه کلاس وارد شد → استعاره (ماه استعاره از شخص زیبا)

4. برای تمرین بیشتر آرایه های ادبی هشتم چه سایتی خوبه؟

چند جای قابل اعتماد:

• مجله فرادرس: درسنامه کامل آرایه های فارسی هشتم با جدول و تست
• گاما: درسنامه و نمونه سوال آرایه های ادبیات هشتم گاما
• جزوه های دورخیز و همکلاسی و مای درس: فایل های پی دی اف نکات ادبی و آرایه ها

5. چطور موقع تست زدن آرایه ها قاطی نکنم؟

چند راه ساده:

• برای هر آرایه یک کلمه کلیدی تو ذهنت بساز؛ مثلا:
  • تشبیه → مثل
  • کنایه → دو معنی
  • جناس → هم صدا
  • واج ارایی → صدا صدا صدا
  • تضاد → مخالف
• موقع دیدن گزینه ها، اول این کلمه های کلیدی رو مرور کن بعد سراغ جمله برو.
• از نقشه ذهنی یا جدول خلاصه استفاده کن؛ اگر بلد نیستی چطور خلاصه نویسی کنی، مقاله خلاصه نویسی پیشرفته تو سایت طاها دردسر خلاصه کردن رو برات نصف میکنه.

اگر تا اینجا رو خوندی یعنی واقعا میخوای آرایه های ادبی پایه هشتم برات تبدیل بشه به نقطه قوت، نه کابوس شب امتحان. از این به بعد هر بیت یا جمله قشنگی که میبینی، یه ثانیه مکث کن و بپرس:

اینجا چه آرایه ای قایم شده؟ 😄✍️
همین بازی کوچیک کم کم ازت یک کارشناس آرایه در حد متوسطه اول میسازه!

تیم تولید محتوای دبیرستان طاها