آموزش آرایه های ادبی پایه نهم از صفر تا صد + 100 مثال و جدول و نکته امتحانی

چرا آموزش آرایه های ادبی پایه نهم انقدر مهمه؟ 🎯

ببین، نهم هم سال سختیه هم سال سرنوشت ساز؛ هم باید حواست به معدل و امتحان و آزمون ها باشه، هم به انتخاب رشته و هدایت تحصیلی. تو راهنمای جامع پایه نهم خود دبیرستان طاها هم دقیقا گفته که نهم نقطه عطفه و باید شسته رفته درس بخونی.

توی فارسی نهم، هم خود کتاب تو بخش دانش ادبی میاد آرایه ها رو درس میده، هم تو شعرها و متن ها کلی آرایه قایم شده که تو امتحان ازت میپرسن. فرادرَس برای فارسی نهم یک مقاله خیلی مفصل نوشته که توش میگه در درس های فارسی نهم، تشبیه، تناسب و مراعات نظیر، جان بخشی، تلمیح، تضاد، کنایه، جناس، تکرار، مجاز و متناقض نما جزو مهم ترین آرایه ها هستن و براشون جدول و مثال گذاشته.

پس اگر تو این مقاله آرایه های ادبی پایه نهم رو قشنگ قورت بدی، تو بخش صنایع ادبی امتحان، دست بالا رو داری 😎

آموزش آرایه های ادبی پایه نهم از صفر تا صد

خلاصه بر اساس فرادرَس و جزوه های نهم، آموزش آرایه های ادبی پایه نهم باید حداقل این ده تا رو شامل بشه:

• تشبیه
• تناسب و مراعات نظیر
• جان بخشی (تشخیص)
• تلمیح
• تضاد
• جناس
• کنایه
• تکرار
• مجاز
• متناقض نما

و به عنوان مکمل و سطح بالاتر (که تو جزوه ها و کلاس های قوی و تیزهوشان خیلی روشون کار میشه):

• واج ارایی
• مبالغه (اغراق)
• سجع
• تضمین
• حس امیزی

الان پایین یک جدول جمع بندی میبینی، بعدش میریم برای آموزش تک تک.

لیست آرایه های ادبی نهم با تعریف خیلی کوتاه

جدول آرایه های ادبی فارسی نهم برای مرور سریع

خیلی از این تعریف ها با جدول فرادرَس برای آرایه های ادبی فارسی نهم هماهنگه، فقط من با لحن ساده تر نوشتم که راحت حفظ بشه.

تشبیه و آموزش تشبیه و استعاره پایه نهم

تشبیه تقریبا ستون اول آرایه های ادبی فارسی نهمه.

تعریف تشبیه:
مثل این که بگی: «چیزی شبیه چیز دیگه است»

• مشبه: چیزی که درباره اش حرف میزنیم
• مشبه به: چیزی که بهش تشبیه میکنیم
• ادات تشبیه: مثل، مانند، چون، همچون
• وجه شبه: ویژگی مشترک

مثال:

قلبش مثل شیشه بود.

• قلبش = مشبه
• شیشه = مشبه به
• مثل = ادات
• وجه شبه = زود شکستن

در خود کتاب فارسی نهم، تو دانش ادبی درس اول، تشبیه رو دوباره مرور میکند و فرادرَس هم تو مقاله نهم، کلی مثال از شعر های همون درس ها زده.

ترفند تشخیص در امتحان:
اگر “مثل، مانند، چون” دیدی و دو چیز کاملا متفاوت در جمله هستن، خیلی وقت ها تشبیه داریم.

استعاره هم که تشبیه پنهانیه (ادات و یک طرفش حذف شده) در نهم تو شعرها زیاد تکرار میشه، هر چند اسمش تو جدول اصلی فرادرَس جدا نیامده ولی نمونه های استعاره رو تو بیت های درس اول و دوم خود فرادرَس مشخص کرده.

تناسب و مراعات نظیر در آرایه های ادبی فارسی نهم

تعریف:
هر وقت چند تا کلمه کنار هم بیان که از نظر معنا به هم ربط داشته باشن، مثل اعضای یک خانواده معنایی، دیگه تو دنیای تناسب و مراعات نظیر هستیم.

مثال:

• کوه و دریا و درختان همه در تسبیحند.

اینجا کوه، دریا، درختان همشون از جنس طبیعتن و فرادرَس هم دقیقا همین بیت سعدی رو به عنوان مثال مراعات نظیر و جان بخشی تحلیل کرده.

ترفند:
اگر دیدی واژه ها رو میتونی تو یک دسته بذاری (مثلا همه مربوط به درس و مدرسه، همه مربوط به طبیعت، همه مربوط به وسایل خونه)، خیلی احتمال داره مراعات نظیر باشد.

جان بخشی یا تشخیص در پایه نهم

تعریف:
جان بخشی یعنی به چیزی که جان ندارد، کار آدم ها یا حس آدم ها رو نسبت بدی. بهش میگن تشخیص هم.

مثال:

• شهر بعد از باران لبخند زد.
• کتاب های خاک خورده از تنهایی دلتنگ بودن.

فرادرَس تو جدول آرایه های ادبی فارسی نهم، جان بخشی رو دقیقا این شکلی تعریف کرده و برای بیت های کتاب، مثال های زیادی ازش آورده.
بیست شو هم تشخیص رو آرایه شماره یک جزوه نهم گذاشته.

ترفند:
هر جا دیدی یک چیز بی جان “حرف میزند، میخندد، گریه میکند، ناراحت است، خوشحال است”، احتمالا داری با تشخیص طرف میشی.

تلمیح در آرایه های ادبی پایه نهم

تعریف:
تلمیح یعنی وسط حرفت، غیر مستقیم به یک داستان معروف، ایه، حدیث، افسانه، شعر مشهور و… اشاره کنی، بدون این که کامل تعریفش کنی.

مثلا:

• او یوسف زمانه است.
  یعنی اشاره به داستان حضرت یوسف و زیبایی یا برگزیده شدنش.

در مقاله فرادرَس، تلمیح یکی از آرایه های اصلی فارسی نهم معرفی شده و هم برای شعر ستایش «به نام خداوند جان و خرد» و هم برای بیت های درس اول و دوم چند تلمیح قرآنی نشون داده؛ مثل تلمیح به “لاتدرکه الابصار” یا “یسبح لله ما فی السماوات و الارض”.

ترفند:
اگر اسم پیامبری، ماجرای تاریخی خیلی معروف، یا کلمه هایی مثل “یوسف، ابراهیم، نیل، گلستان آتش” و این چیزها دیدی، سریع به تلمیح شک کن.

تضاد در آرایه های ادبی نهم

تضاد یکی از ساده ترین و در عین حال پرکاربرد ترین آرایه هاست.

تعریف:
آوردن دو کلمه با معنی مخالف کنار هم.

مثال:

• روشنایی و تاریکی این روزها عجیب قاطی شده.
• خواب و بیداری کنار هم نشسته بودند.

تو شعر ستایش و شعر های درس اول، خود فرادرَس کلی مثال تضاد در آورده؛ مثل لیل و نهار، خوابی و بیدار، یکی و هزار و…
تو کلاس ها و ویدیو های فارسی نهم بوکلینو هم تضاد رو کنار بقیه آرایه ها جدا تدریس میکنن.

ترفند:
لیستی از جفت های متضاد معروف (شب / روز، سیاه / سفید، خوب / بد، شادی / غم، زندگی / مرگ) برای خودت بساز؛ تو متن اگر دو تاش رو کنار هم دیدی، سریع تضاد رو تشخیص میدی.

جناس در فارسی نهم

تعریف:
جناس یعنی دو تا واژه از نظر صدا تقریبا یا کاملا شبیه باشن، ولی معنی هاشون فرق کنه.

مثال ساده:

• شیر را با شیر خوردیم.
  یکی شیر حیوان، یکی شیر نوشیدنی.

یا:

• کار و بارش خوب شده.

فرادرَس تو جدول آرایه های ادبی فارسی نهم، جناس رو اینطوری تعریف کرده و تو شعرهای درس اول چند جناس مثل “نهار / بهار” یا “خداوند / خداوند” رو به عنوان مثال جناس ناقص و جناس همسان معرفی کرده.
بیست شو هم در بخش جناس، کلی مثال از انواع جناس (تام، ناقص، زاید) برای سطح نهمی ها نوشته.

ترفند:
اگر دو کلمه دقیقا همونطوری که میشنوی نوشته میشن (یا خیلی شبیه هم هستن) ولی معنی هاشون فرق داره، به جناس شک کن.

کنایه در آموزش کنایه و مجاز فارسی نهم

تعریف کنایه:
کنایه جمله ایه که دو تا معنی داره:

• معنی نزدیک و ظاهری
• معنی دورتر و غیر مستقیم که منظور نویسنده است

مثال:

• دستش پاکه.
  یعنی اهل رشوه و دزدی نیست.
• سنگینی نمیکنم؟ (وقتی مهمونی طولانی میشه)
  یعنی ممکنه مزاحم باشم؟

فرادرَس در جدول نهم، کنایه را “جمله با دو معنای دور و نزدیک که فقط معنی دور درست است” تعریف میکند.
گاما هم تو درسنامه “آرایه های ادبی در فارسی نهم” چند مثال کنایه برای تمرین تستی آورده.

فرقش با مجاز:

• کنایه معمولا کل جمله را دو معنایی میکند
• مجاز معمولا روی یک واژه است (مثلا مدرسه، ایران، کلاس) که به جای افراد استفاده شده

تکرار در آرایه های ادبی نهم

تعریف:
تکرار یعنی یک کلمه یا عبارت را چند بار پشت سر هم یا در فاصله کم بیاوری تا تاکید یا اهنگ بسازی.

مثال:

• باید تلاش کنم، باید، باید، باید.
• باران، باران، باران، روی پشت بام میبارید.

در جدول فرادرَس، تکرار یکی از آرایه های رسمی فارسی نهم است و حتی تو ستایش “به نام خداوند جان و خرد” روی تکرار واژه خداوند تاکید شده.

ترفند:
اگر تو یک بیت دیدی یک کلمه دو یا سه بار آمده و علتش فقط زیباتر کردن و تاکید است، پشت گوش بنویس: تکرار.

مجاز در ادبیات فارسی نهم

تعریف:
در مجاز، یک واژه رو به جای چیزی که بهش نزدیک و مرتبطه میاریم.

مثال:

• ایران قهرمان شد.
  یعنی تیم ملی ایران.
• امروز مدرسه تعطیل شد.
  منظور کلاس ها و بچه ها و معلم هاست، نه خود ساختمان.

فرادرَس تو همون جدول آرایه های ادبی، مجاز رو “آوردن واژه ای که منظور از آن چیز دیگری اما مربوط به همان واژه است” تعریف کرده و تو شعر ستایش هم “جان و خرد” رو مجاز از انسان گرفته.

فرقش با کنایه:

• کنایه دو معنایی و معمولا تو جمله است
• مجاز یک واژه است که معنای غیر مستقیم ولی نزدیک دارد

متناقض نما (پارادوکس) در نهم

تعریف:
متناقض نما یعنی در یک عبارت، دو چیز ظاهرا متضاد را با هم جمع کنی، طوری که اولش عجیب باشه، ولی اگر فکر کنی، معنی قشنگی بده.

مثال:

• این شکست شیرین بود.
• سکوت شلوغ ذهنم نمیگذارد بخوابم.

خود فرادرَس تو ستایش، عبارت “دل پیر برنا بود” رو به عنوان متناقض نما مثال زده (پیر و برنا کنار هم).

ترفند:
اگر دو کلمه متضاد کنار هم اومده ولی کل جمله در نهایت یک معنی منطقی میده، اینجا متناقض نما داریم، نه فقط تضاد ساده.

چند آرایه تکمیلی مهم برای پایه نهم

واج ارایی

تکرار آگاهانه یک صدا (حرف) در جمله یا بیت برای زیباتر شدن و موسیقی دار شدن.

مثال:

• باد بر برگ بیدار بوسه زد.

بیست شو واج ارایی رو آرایه شماره دو جزوه نهم گذاشته و برای بیت های کتاب مثال آورده.

مبالغه (اغراق)

بزرگ یا کوچک کردن بیش از حد یک چیز.

• هزار بار گفتم گوشی را کنار بذار.
• از خوشحالی پرواز کردم.

تو بعضی ویدیوهای فارسی نهم تیزهوشان، مبالغه کنار بقیه آرایه ها تدریس میشه.

سجع

مشابه قافیه است، ولی تو نثر. واژه های پایانی چند جمله از نظر صدا شبیه همند.

• آنچه نپاید، دلبستگی نشاید.

بیست شو برای سجع چند مثال قشنگ آورده و توضیح داده چطور تو نثرهای کتاب میشه پیداش کرد.

تضمین

آوردن یک مصراع یا بیت دیگران (یا آیه و حدیث) داخل شعر خودت.

کاربردش تو کتاب متوسطه اول خیلی زیاد نیست، ولی تو جزوه های قوی نهم پیداش میکنی.

حس امیزی

ترکیب دو حس مختلف

• صدای گرمش دلم رو نرم کرد.

این آرایه بیشتر در جزوه های کلی متوسطه اول مثل جزوه دورخیز توضیح داده شده.

تمرین آرایه های ادبی نهم برای امتحان و آزمون ها 📚

خب حالا که لیست و تعریف ها رو دیدی، باید راه تمرینش رو بدونی. چند حرکت کاربردی:

1. خود کتاب فارسی نهم را علامت بزن
   از راهنمای پایه نهم دبیرستان طاها میتونی لینک دانلود pdf کتاب فارسی نهم رو برداری، بعد بیت به بیت آرایه ها رو با خودکار رنگی کنار متن بنویسی.
2. جزوه و درسنامه ببین
   • تمام آرایه های ادبی فارسی نهم – فرادرَس
   • جزوه آرایه های ادبی متوسطه اول در دورخیز
3. از گاما تست بزن
   گاما هم برای آرایه های ادبی و هم برای دانش های ادبی فارسی نهم، درسنامه و تست آنلاین دارد؛ این خیلی برای جو آزمون نهایی به درد میخورد.
4. برنامه ریزی کن
   تو سایت طاها مقاله برنامه ریزی درسی برای دانش اموزان هست که میتونی باهاش یک برنامه بچینی که مثلا هر روز ۱۵ دقیقه فقط آرایه تمرین کنی.
   اگر دوست داشتی جلوتر هم فکر کنی، مقاله راهنمای کامل هدایت تحصیلی و برنامه ریزی تحصیلی و شغلی هم بهت کمک میکنه با دید انتخاب رشته و آینده به این درس نگاه کنی.
5. برای تصویر کلی سه پایه
   اگر میخوای ببینی تو هفتم و هشتم چه آرایه هایی بوده و چطور ادامه پیدا کرده، این سه مقاله طاها رو هم پیشنهاد میکنم:
   • راهنمای کامل پایه هفتم
   • راهنمای جامع پایه هشتم
   • راهنمای جامع پایه نهم

سوالات متداول درباره آموزش آرایه های ادبی پایه نهم ❓

۱. تو پایه نهم دقیقا چه آرایه هایی باید بلد باشم؟

بر اساس جدول فرادرَس و جزوه های نهم، مهم ترین آرایه های ادبی فارسی نهم این ها هستن:

تشبیه، تناسب و مراعات نظیر، جان بخشی، تلمیح، تضاد، جناس، کنایه، تکرار، مجاز و متناقض نما.
توی بعضی جزوه ها و کلاس ها واج ارایی، مبالغه، سجع، تضمین و حس امیزی هم به شکل تکمیلی درس داده میشن.

۲. از بین این همه آرایه، کدوم ها بیشتر تو امتحان فارسی نهم میاد؟

تجربه سوال ها و نمونه ها تو سایت هایی مثل گاما و بیست شو و همیار نشون میده که بیشترین سوال ها معمولا روی این چند تاست:

• تشبیه
• تناسب و مراعات نظیر
• جان بخشی
• تضاد
• کنایه
• جناس
• تلمیح
• تکرار

البته گاهی مجاز و متناقض نما هم میاد، مخصوصا تو شعر ستایش و درس های اول.

۳. فرق تشبیه و استعاره و مجاز تو نهم چیه؟

خیلی خلاصه و دانش اموزی:

• تشبیه:
  دو چیز رو با ادات مثل و مانند شبیه هم میکنی.
  • چهره اش مثل ماه است.
• استعاره:
  تشبیه پنهان؛ ادات و یکی از طرف ها حذف شده.
  • ماه کلاس وارد شد. (ماه یعنی شاگرد یا معلم)
• مجاز:
  یک کلمه را به جای چیز مرتبط میاری.
  • ایران قهرمان شد. (ایران یعنی تیم ایران)

فرادرَس و سایت های آموزشی ادبیات فارسی هم استعاره رو همینطور تشبیه فشرده و مجاز رو “واژه ای که منظور از آن چیز دیگری اما مرتبط با آن است” تعریف میکنن.

۴. برای تمرین آرایه های ادبی نهم از چه سایت هایی استفاده کنم؟

سه تا گزینه خفن:

• فرادرَس – تمام آرایه های ادبی فارسی نهم (درس به درس با مثال و جدول)
• بیست شو – جزوه آرایه های ادبی پایه نهم + مثال
• گاما و همیار + همیار فارسی نهم برای درسنامه و تست و معنی و آرایه درس به درس.

۵. این آرایه ها فقط برای نمره هستن یا برای انتخاب رشته هم مهمن؟

اگر بعدا به رشته هایی مثل انسانی، حقوق، علوم اجتماعی، روزنامه نگاری، ادبیات، الهیات، هنر و… فکر میکنی، این که بتونی متن رو دقیق و ریز ببینی و آرایه ها رو بلد باشی، واقعا برگ برنده است.

تو راهنمای کامل هدایت تحصیلی هم تاکید شده که در انتخاب رشته باید هم استعداد و هم علاقه و هم عملکرد در دروس مرتبط را در نظر بگیری؛ کسی که تو ادبیات و درک متن و آرایه ها قویه، برای رشته های کلامی و انسانی جلوتره.

اگر تا اینجا خوندی، یعنی واقعا می خوای آرایه های ادبی پایه نهم برایت تبدیل بشه به نقطه قوت، نه کابوس امتحان نهایی. از این به بعد هر شعری که تو کتاب میبینی، قبل از این که فقط معنی کلماتش رو حفظ کنی، یک ثانیه مکث کن و از خودت بپرس:

اینجا چه آرایه ای قایم شده؟ 😉✍️
همین بازی کوچیک، کم کم ازت یک نهمی آرایه شناس حرفه ای میسازه!

تیم تولید محتوای دبیرستان طاها